Trong xã hội hiện đại, việc nuôi dạy con cái không chỉ dừng lại ở việc cung cấp vật chất mà còn là một hành trình đồng hành tinh tế, đòi hỏi sự thấu hiểu và thích nghi với tâm lý của trẻ ở từng giai đoạn phát triển. Đặc biệt, khi con bước vào lứa tuổi vị thành niên – độ tuổi bản lề của sự chuyển mình từ trẻ con sang người lớn – không ít phụ huynh vẫn mắc những sai lầm trong cách cư xử, từ đó vô tình gây ra tổn thương tâm lý hoặc tạo khoảng cách giữa cha mẹ và con cái.
 |
| Cha mẹ và những sai lầm thường gặp trong cư xử với trẻ vị thành niên |
1. Sai lầm: Áp đặt thay vì thấu hiểu
Một trong những sai lầm phổ biến là áp đặt suy nghĩ và mong muốn của mình lên con, bất chấp cá tính, sở thích hoặc năng lực riêng của trẻ. Nhiều cha mẹ vẫn giữ tư duy “cha mẹ luôn đúng”, không cho con quyền được lựa chọn, từ việc học ngành gì, chơi với ai đến cách ăn mặc hay sử dụng thời gian rảnh.
Dẫn chứng thực tế: Câu chuyện của nữ sinh N.T.H (TP.HCM) từng gây chú ý khi em bỏ thi đại học và rời khỏi nhà sau một thời gian dài bị cha mẹ ép học ngành Y, trong khi bản thân em yêu thích nghệ thuật và thiết kế. Sự áp đặt dẫn đến phản kháng, từ đó làm rạn nứt mối quan hệ gia đình vốn rất cần sự yêu thương và sẻ chia.
2. Sai lầm: So sánh và chỉ trích khiến trẻ mất tự tin
Không ít phụ huynh có thói quen so sánh con mình với "con nhà người ta" – một hình mẫu được lý tưởng hóa. Câu nói tưởng chừng vô hại “Sao con không được như bạn A, bạn B?” lại như một nhát dao cắt vào lòng tự trọng của trẻ vị thành niên – lứa tuổi rất nhạy cảm với sự đánh giá.
Sự chỉ trích liên tục khiến trẻ hình thành tâm lý tự ti, cảm thấy mình kém cỏi, không được yêu thương. Lâu dài, điều này có thể dẫn đến trầm cảm, lo âu hoặc ngược lại là hành vi chống đối.
3. Sai lầm: Thiếu lắng nghe và đối thoại
Ở tuổi vị thành niên, trẻ bắt đầu hình thành thế giới quan riêng, có suy nghĩ độc lập và mong muốn được cha mẹ tôn trọng như một người lớn. Tuy nhiên, nhiều bậc phụ huynh vẫn giữ thói quen ra lệnh thay vì lắng nghe, dẫn đến việc trẻ không còn muốn chia sẻ, giấu kín tâm sự hoặc tìm sự đồng cảm từ bạn bè, mạng xã hội.
Vụ việc đau lòng xảy ra năm 2023 tại Hà Nội, khi một học sinh lớp 10 để lại thư tuyệt mệnh vì áp lực học hành, đã khiến dư luận bàng hoàng. Trong thư, em viết rằng “bố mẹ chưa từng hỏi con có mệt không, chỉ hỏi điểm số bao nhiêu”. Đây là hồi chuông cảnh tỉnh về việc nhiều cha mẹ đang nghe để trả lời, chứ không lắng nghe để thấu hiểu.
4. Sai lầm: Quá nuông chiều hoặc kiểm soát thái quá
Có cha mẹ thì quá nuông chiều, bao bọc con đến mức tước đi cơ hội học hỏi, rèn luyện kỹ năng sống. Ngược lại, có người lại kiểm soát mọi hành vi của con, từ mật khẩu điện thoại đến việc đọc nhật ký, kiểm tra tin nhắn riêng tư. Cả hai thái cực này đều khiến trẻ bị bóp nghẹt khả năng tự lập và hình thành tâm lý lệch lạc.
Trẻ vị thành niên cần không gian để thử và sai, để va vấp và học hỏi. Một đứa trẻ được kiểm soát quá mức sẽ sống trong sợ hãi hoặc giả tạo, còn trẻ được nuông chiều quá mức dễ sinh ra ích kỷ, phụ thuộc.
5. Giải pháp: Làm bạn cùng con – tôn trọng, lắng nghe và đồng hành
Trẻ vị thành niên không cần một người giám sát, càng không cần một "ông chủ bà chủ" trong nhà. Các em cần một người bạn lớn – là cha mẹ, sẵn sàng ngồi xuống lắng nghe mà không phán xét, góp ý mà không áp đặt, định hướng mà không ép buộc.
Giáo sư tâm lý học Lê Văn Hảo từng nói: "Nếu không làm bạn được với con, cha mẹ sẽ mất con vào tay người khác – có thể là game, là hội nhóm xấu, là các luồng tư tưởng lệch lạc ngoài xã hội." Câu nói đó là minh chứng cho vai trò quan trọng của sự đồng hành tích cực trong gia đình.
Kết luận
Nuôi dạy trẻ vị thành niên không chỉ là trách nhiệm mà còn là nghệ thuật cần học hỏi không ngừng. Mỗi sai lầm nhỏ trong cư xử của cha mẹ đều có thể để lại hậu quả dài lâu trong tâm hồn non trẻ của con. Khi cha mẹ biết lắng nghe, đồng hành và tôn trọng, đó không chỉ là cách nuôi dưỡng một đứa trẻ hạnh phúc mà còn là cách gieo mầm cho một xã hội lành mạnh, nhân văn trong tương lai.
📚 1. Luật pháp và văn bản chính thức
📰 2. Bài viết, báo chí, nghiên cứu thực tế
-
Báo Tuổi Trẻ, Thanh Niên, VNExpress – thường xuyên có chuyên mục về tâm lý tuổi teen, mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái.
-
Tuổi teen và áp lực học đường – Ai đang đẩy các em đến giới hạn? – Tuổi Trẻ, 2023
→ https://tuoitre.vn
-
Áp lực từ “con nhà người ta” khiến con bạn ngày càng thu mình lại – VNExpress, 2022
→ https://vnexpress.net
-
UNICEF Vietnam – Báo cáo tình hình trẻ em Việt Nam 2021
→ Nêu rõ quyền trẻ em và thực trạng vi phạm quyền trẻ em hiện nay.
→ Link: https://www.unicef.org/vietnam/reports/sitrep-2021
-
Tạp chí Tâm lý học Việt Nam
→ Có nhiều bài nghiên cứu khoa học liên quan đến tâm lý vị thành niên, ảnh hưởng của hành vi cha mẹ lên trẻ.
→ Có thể truy cập: https://vjpsychology.vnu.edu.vn
🌐 3. Tài liệu quốc tế
📖 4. Sách tham khảo
-
“Nuôi dạy con trong thời đại số” – GS. Nguyễn Thị Mỹ Lộc (NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2020)
-
“Để con được lớn lên đúng cách” – Tác giả: Ts. Lê Nguyên Phương, NXB Trẻ
-
“Con nghĩ đi, mẹ không biết!” – Dịch giả: Nguyễn Bích Lan, NXB Phụ nữ
-
“Cha mẹ độc hại” (Toxic Parents) – Susan Forward, NXB Lao Động
Comments
Post a Comment